Karın zarı iltihabı (Peritonit)

KARIN ZARI İLTİHABI (PERİTONİT)

Karın zan akciğer zan gibi iki kat­manlıdır ve özel bir salgısı vardır. Dış duvar katmanı karın boşluğunun iç yü­zünü döşer. İç organ katmanı ise karın­da bulunan iç organlan sarar.Bu organlardan bazılan kamın arka duvanna yaslanırken, bazıları duvardan uzakta, boşluğun ortasında yer alır. Bu yerleşimin bir sonucu olarak dış duvar kann zan bütünüyle karnın ön duvanna bitişik durumdadır ve arka duvara yas­lanmış organlan yaptığı kıvnmlarla sa­rar, daha sonra boşluğun ortasına yöne­lir ve iç organ karın zan adıyla kann boşluğundaki bütün organlan örter. Böbrek, pankreas, onikiparmakbağırsağının bir bölümü gibi karnın arka duva­nna bitişik duran organlann yalnız ön ve yan yüzleri karın zanyla kaplı oldu­ğundan bunlara kann zan gerisi organlan (retroperitonal) denir. Kasığa yer­leşmiş idrar kesesi, döl yatağı, düz bağırsağın son bölümü ve prostat gibi or­ganlar ise dış duvar kann zannın altın­da yer alan karın zan dışındaki organ­lardır. Öte yandan, bağırsak ve bağır­sakla bağlantılı organlar, mide, karaci­ğer, dalak ve yumurtalıklar bütünüyle iç karın zanyla sanlıdır ve karın zan içi organlar olarak adlandırılır.Kann duvarından değişik organlara uzanan kann zan, bir iç organı örttükten sonra sırt sırta gelen iki katmanıyla bu organı kann arka duvarına bağlayan as­kılar oluşturur. Örneğin mezenter ince-bağırsak, mezokolon kalınbağırsak askı-sıdır. Bir organı başka bir organa bağla­yan kıvnmlar ise gömlek (omentum) adıyla bilinir. Bu oluşumlardan büyük gömlek incebağırsaklan sarar. Küçük gömlek ise mide ile karaciğer arasında uzanır. Kıvnmlar lifsi bağdokuyla des­teklendiği bölgelerde bağ adını alır.Dış duvar ve iç organ katmanları arasındaki boşluğa kann zan boşluğu, daha yaygın olarak kann boşluğu denir. Ama normal koşullar altında bu boşluk birbirlerine ve kann duvanna yaslanmış iç organlarla sıkı sıkıya dolmuştur. Or-ganlan sararak komşularından yalıtan karın zan katmanlarının çok kaygan ol­ması, iç organlann kendi aralanndaki ve kann duvarıyla bağlantılı hareketle­rini kolaylaştırır. Kann zan bu temel görevini kann zan katmanlannın kay­ganlığım sağlayan özel bir sıvı salgıla­yarak yerine getirir.Siroz, kalp yetmezliği, kapı toplar­damarında aşın basınç artması gibi bazı özel durumlarda kann boşluğunda Önemli bir sıvı birikimi ortaya çıkar. Tıp dilinde kısaca assit denen bu du­rumda bazen litrelerce sıvı birikebilir. Ama kann boşluğunda sıvı birikimi ka­rın zanna özgü bir bozukluktan değil dolaşım işlevini bozan hastalıklardan kaynaklanır.

KARIN ZARINDA GÖRÜLEN BAŞLICA HASTALIKLAR

Kann zanna özgü hastalıklar iltihaplan­maya ya da tümöre bağlı olarak gelişir. Kann zarının sıvı salgılayan hücrelerin­den kaynaklanan ve kann zan mezotel-yumu denen tümör başta olmak üzere, doğrudan kann zanndaki dokulardan kaynaklanan tümörler oldukça seyrek görülür.

Başka yerlerden kaynaklanan tümör­lerin karın zanna sıçramasına ise daha sık rastlanır. Bu durumda kann zan kar-sinomundan söz edilir ve karnı boşlu­ğunda sürekli olarak kanlı bir sıvı biri­kimi vardır.

Kann zannda en sık görülen hastalık,bu zarın iltihabıdır (peritonit). Kann zan iltihaplan akut ve kronik olmak üzere ikiye aynlabilir: Akut kann zan iltihabı hızlı gelişir, acil ve ciddi belirtiler göste­rir. Kronik kann zan iltihabının gelişimi ise daha yavaştır. Akut kann zan iltihabı ağır bir hastalıktır ve zamanında tanı ko-namazsa Ölümle sonuçlanır.Akut karın zan iltihabında, iltihap­lanmanın yaygın mı yoksa sınırlı mı ol­duğunu belirlemek çok önemlidir. Sı­nırlı kann zan iltihabı, kann zannm be­lirli bir bölümünün iltihaplanmasıdır. Yaygın kann zan iltihabında ise bu du­rum kann zannm tamamında görülür; bu nedenle hastalık ileri derecede ağır gidişlidir ve acil tedavi gerektirir.Olguların büyük bölümünde kann zan iltihabının nedeni, herhangi bir yol­la kann zan boşluğuna ulaşan mikropla­rın bu zarda enfeksiyona yol açmasıdır. Kann zanna yerleşen bir yabancı madde de iltihabın gelişmesine neden olabilir. Örneğin, karaciğer ve dalak yırtılması, dış gebelik gibi herhangi bir nedenle ka­nn zan boşluğunda toplanan kan iltiha­ba yol açabilir. Bu olgularda kann zaniltihabından çok, kann zannm tahrişi ya da tepkisi söz konusudur. Klasik anlam­da kann zan iltihabı mikropların neden olduğu bir iltihaplanmadır.Bunun başlıca nedenleri arasında. bir yaranın varlığı, kann boşluğundakı bir organın iltihabı ve olağan koşullar­da iç yüzeyinde mikrop bulunduran bir iç organının delinmesi yer alır.• Bir yaranın varlığı Olağan koşul­larda aseptik, yani bütünüyle mikrop­suz olan kann zanna mikroplar nasıl ulaşır? Mikroplar kann zanna bir darbe sonucunda kann duvannda oluşan bir yaradan girebilir. Bu olasılık göz önüne alınarak, kann duvanndaki bütün yara­lara kuşkuyla bakılmalıdır. Bu durum. özellikle çocuklarda, kann ön duvannın ince olması ve esnek dokulardan oluş­ması nedeniyle daha da Önem kazanır. Yaranın, yanlış bir yaklaşımla yalnızca deride geliştiği sanılabilir. Oysa yara kann zarıyla bağlantılı olabilir. Bu ne­denle bir yaranın kann duvarını aşma­dığından ve kann boşluğuna yayılma-dığından emin olmak gerekir.Kann duvanmn delinmesine yol açan yaralara bağlı olarak gelişen karın zan iltihabı, bağırsağın bir bölümünün delinmesi nedeniyle ortaya çıkar. Böy­lece, fazlaca mikrop taşıyan bağırsak içeriği karın boşluğuna geçer ve ağır bir mikropik kann zan iltihabına neden olur. Bazı olgularda, bağırsak delinmese de, kann duvanmn delinmesine yol açan cismin dış ortamdan taşıdığı mik­roplar kann zarı iltihabına yol açar.• Karındaki bir iç organın iltihabı -Kann zan iltihabı, akut apandisit ya da akut safrakesesi iltihabında (akut kolesistit) görüldüğü gibi, iltihaplı, ancak delinmemiş bir iç organın enfeksiyonu­nun yayılmasından kaynaklanabilir.Önce organın mukozasmda başlayan iltihaplanma, buradan organın kas taba­kasına ve daha sonra da bu orgahın dış yüzeyini saran kann zanna yayılır. Bu duruma başlangıç evresinde müdahale edilmezse iltihap kann zanna yerleşir. Ama bu yolla ortaya çıkan kann zan il­tihabı görece yavaş geliştiği için, genel­likle sınırlı bir iltihaplanma görülür.• Olağan koşullarda iç yüzeyinde mikrop bulunduran bir iç organın delinmesi – Zamanında hızlı ve uygun bir tedavi uygulanmaması durumunda hastayı kısa zamanda ölüme götüren ağır karın zan iltihaplan, ileri derecede mikropik içerikli bir iç organın delinerek karın boşluğuna açılmasına bağlı olarak gelişir. En sık görülen olgu, yay­gın biçimde iltihaplanmış ve çürümüş apandisin delinmesidir. Bu durumda apandiste biriken irin ve körbağırsağın içeriği karın boşluğuna boşalarak ağır bir karın zan iltihabına yol açar.Öbür nedenler şunlardır: Mide ülse­rinin delinmesi, bağırsak tifosuna bağlı olan ülserlerden birinin delinmesi, tü­mörden kaynaklanan bağırsak darlığın­dan ötürü delinme, bağırsağın bir parça­sının karın zan kıvrımları içine girerek (invajinasyon) asılmasına bağlı olarak ya da bağırsak dönmesi (volvulus) ne­deniyle bir bağırsak halkasının boğul­ması sonucunda bağırsağın delinmesi. Safrakesesi iltihabı da safrakesesinin yırtılmasıyla birikmiş olan irinin karın boşluğuna akması sonucunda ka­rın zarı iltihabına neden olabilir.Mikroplar karın zarına ulaştıkların­da bir dizi tepkiye neden olurlar. Kılcal damarlar genişler. Sızmtı sonucunda önce berrak, sonra irinli ve hatta kokuş­muş bir sıvı oluşur. Karın zarının iltiha­bı sınırlaması savunma gücüne bağlıdır. Savunma gücü yüksekse çevresel lifsi yapışıklıklar oluşmasıyla enfeksiyonun tüm karın zarına yayılması engellenir. Karın zarının savunma gücü zayıfsa ya da mikroplar fazla saldırgansa, iltihap tüm karm zarına yayılır; bu durumda çok ağır ve çok tehlikeli bir hastalık olan akut yaygm karın zan iltihabı orta­ya çıkar.

SINIRLI KARIN ZARI İLTİHABI

Sınırlı karm zan iltihabı temel olarak üç patolojik tabloyu İçerir: İleo-çekal plastrone (ileum-körbağırsak zırhlı ilti­habı), pelvi-peritonit ve diyaframaltı apse.• İleo-çekal plastrone (ileum-körbağırsak zırhlı iltihabı) – Gerek irinli, gerek yaygın iltihaplı akut apan­disitin yol açtığı bir komplikasyondur. Kann zarının apandise yakın olan bölü­mü iltihaplanır ve kan basımına uğrar. Bunun sonucunda bir sızıntı oluşur. Önce berrak lifli bir sıvı biçiminde olan bu sızıntı sonra irinli bir hal alır. Eşza­manlı olarak, iltihaplanmayı sınırlayan ve irinin tüm kann zanna yayılmasını önleyen yapışıklıklar oluşur. Sonunda İrin koyulaşır ve yerini bağdokusu alır. İltihaplı apandisi, körbağırsağı ve ileu-mun son halkalarını içine alan yapışkan şeritlerden bir tür zırh oluşur. Belirtiler akut apandisit ile aynıdır; hastalık ağır gidişlidir ve hemen tedaviye başlanma­sı gerekir. Ama acil cerrahi girişim, ya-pışıklıklann, yırtılmasına ve iltihabın tüm kann zanna yayılmasına yol açabi­leceğinden, tehlikelidir. Önce 15-20 günlük güçlü bir antibiyotik tedavisi uygulandıktan sonra iltihaplı bölge cer­rahi girişimle çıkarılır.• Pelvi-peritonit – Pelvi-peritoit ka­rm zarının leğen bölgesindeki (pelvis) bölümüyle sınırlı bir karın zan iltihabı­dır. Dölyatağı,_tüpjerye yumurtalıkla­rın iltihaplanmasının bir sonucu olarak bu hastalık daha çok kadınlarda görülür ve kadın hastalıkları kapsamına girer.Pelvi-peritonitin belirtileri, akut apandisitin yol açtığı sınırlı kann zan iltihabının belirtileriyle hemen hemen aynıdır. Bu nedenle bu iki biçimi birbi­rinden ayırmak güçtür. Pelvi-peritonit tedavisi yüksek dozda güçlü antibiyotik verilmesine ve buz torbası uygulaması­na dayanır Diyaframaltı apse Bir başka sınırlı kann zan iltihabı biçimi diyaframaltı apse olarak adlandınlır. Karnın, üstteki diyaframla alttaki yatay kalınbağırsağın askısı arasındaki bir noktasında sınırlı irin birikmesiyle ortaya çıkar. Diyafram­altı apse sağda ya da solda olabilir. Sağ­daki diyaframaltı apse diyaframla kara­ciğer arasında ya da karaciğerin altında ortaya çıkabilir.Apse, kann zanndaki yapışıklıklarla sınırlanan ve irinli sızıntıyla birlikte ge­lişen yerel iltihabi bir durumdur. Başka bir deyişle, irinle dolu karın zan kesele­rinin oluşması söz konusudur. Sağ di­yaframaltı apse daha çok, irinli bir saf­rakesesi iltihabına, bir karaciğer apsesi­ne ya da apandisin karaciğeraltı gibi anormal bir yerde iltihaplanmasına bağ­lı olarak, iltihabın kann zanna atlama­sıyla gelişen bir komplikasyondur. Sol diyaframaltı apse ise mide-onikipar-makbağırsağındaki bir ülserin delinme­sinden kaynaklanır. Kann zanna boşa­lan mide içeriği, kann zanmn savunma mekanizması olarak oluşturduğu yapı­şıklıklar tarafından tutulur ve bunun so­nucunda yaygın bir kann zan iltihabı­nın ortaya çıkması Önlenir.Belirtiler, başlangıçtaki hastalığa bağlı olarak ya aniden ya da yavaş ya­vaş ortaya çıkar. Ama genellikle asıl hastalığa özgü belirtiler bunlan gölge­ler. Diyaframaltı apse ateş, genel duru­mun bozulması, mideüstü ve böğürde istemsiz kas kasılması ve bu bölgelerde ağn gibi belirtilerle kendini gösterir. Hastalığın tedavisi cerrahi girişimle ap­senin boşaltılmasına dayanır.

YAYGIN KARIN ZARI İLTİHABI

Akut yaygın kann zan iltihabı, birkaç gün içinde Ölüme neden olabilecek ka­dar ağır gidişli bir hastalıktır. Bütün ka­nn zanna yayılan iltihaplanma sonucunda büyük miktarda irin birikir ve vücut hızla zehirlenir.

Belirtiler hemen bütün şiddetiyle or­taya çıkar. Bütün karna çok şiddetli bir ağn yayılır; ağn karna hafif bir baskıy­la daha da şiddetlenir. Kaslar gergin bir hal ahr. Nabız çok hızlanır ve ateş çok yükselir. Hasta gaz ve dışkı çıkaramaz, sürekli bir hıçkınk görülür. Bazen ba­ğırsağın bir bölümünün delinmesiyle kann boşluğuna hava girmesinin sonu­cu olarak ya da diyaframaltı apse olgu­larında karaciğer üzerine elle vurulması sırasında normalde alınan tok ses kay­bolmuştur. Bütün bu bulgular hastalığın ileri derecede ağır olduğunu ve hemen tıbbi müdahale gerektiğini gösterir. Hastanın genel durumu, dolaşım yet­mezliğine bağlı olarak giderek kötüle-şir. Gözler çukura kaçar, dil ve dudak­lar kurur, burun sivrilir ve cilt balmumu rengi alır. Bu belirtiler “peritonit yüzü” denen görünümün tipik özellikleridir.Yaygın kann zan iltihabı tanısını koymak, iltihabı oluşturan nedeni sap­tamaktan daha kolaydır. Ama hastanın sindirim kanalıyla ilgili bir rahatsızlık geçirdiğinin bilinmesi nedenin sapti masını kolaylaştırır. Hasta hemen h. taneye kaldınlmah ve iltihap bütünü; yerleşmeden ameliyat edilmelidir. Aı öncelikle iltihaba yol açan neden ara; rılmalıdır. Bir apandisite bağlıysa ap dis alınmalıdır. Bir bağırsak halkası ( linmişse, ya bu halka alınmalı ya mümkünse yırtık dikilmelidir.Kainin boş organlarının delinme ne bağlı kann zan iltihabı olgulanm genel durum köklü bir cenahi girişi] elvermeyecek kadar ağırsa, delik geç olarak dikilir ve köklü cenahi girişil genel durum uygun olduğunda başvuı lur. Ameliyatla kann zarından irin t şaltılır, antibiyotik ve sulfonamitler ı rilir, yara kapatılır ve ameliyat son smda oluşacak irinin boşalması için 1 nn boşluğuna bir akaç (dren) kon Ameliyattan önce, ameliyat sırasın ve sonrasında antibiyotik veraı önemlidir. Belirtilerin başlamasına1 sonra zaman geçtikçe hastayı kurları olanağı giderek azalır. Bundan ötürü ken tam ve vakit geçirmeden cerrahi rişimde bulunmak büyük önem taşır.

Soru

KARIN ZARI İLTİHABINA KİMLER YAKALANIR?

Cevap

Erkekler mi, yoksa kadınlar mı daha fazla karın zarı iltihabına yakala­nırlar?

Kann zan iltihabının görülme sıklığı bakımından erkekler ile kadınlar arasın­da bir fark yoktur.

Soru

Karın zarının işlevleri nelerdir?

Cevap

Karın zarı iç organlann birbirleri üstünde kaymasını sağlar. Aynca yan geçir­gen bir zar olarak diyaliz yapabilecek, yani su ve elektrolitler için seçmeli davranabilecek özelliktedir. Kann zarının ilaçlan, elektrolitli çözeltileri, bak­teri ve toksik maddeleri emme gücü de vardır.