Hipofiz Bezi

HİPOFİZ BEZİ:

Önde bulunan “Adenohipofiz” ve arkada bulunan “Nörohipofiz” olmak üzere iki bölümden oluşan bir salgı bezidir. Bu salgı bezi beyin sapında bulunup kafa kemiklerinden ” Sfenoid” kemiği cisminin üst yüzünde bulunan ve “Türk Eğeri” adını alan çukurcuğun içine yerleşmiştir. Hipofiz bezi “Hipofiz sapı” denilen bir oluşum aracılığıyla hipotalamusa damarsal ve sinirsel bir bağlantıyla bağlanmıştır.

Adenohipofizde başlıca üç çeşit epitel’hücresi bulunur. Bu hücrelerin çevresi zengin bir damar ağıyla sarılmıştır. Bu nedenle bu hücrelerin açığa çıkan hormonları kolayca kana karışırlar. Adenohipofizdeki hücreler şunlardır: “Asidofil hücreler”, “Bazofilhücreler” ve “Kromofob hücreler”. Asidofil hücreler salgı hücrelerinin yaklaşık % 40′mı oluştururlar. Bu hücrelerden “Büyüme Hormonu” (BH) ve “Prolaktin Hormonu” salgılanır.

Bazofil hücreler salgı hücrelerinin yaklaşık % 10′unu oluşturur. Bu hücrelerden “Adrenokorti-kotrop Hormon” {ACTH), “Folikül Stimulan Hormon” (FSH), “Luteinizan Hormon” (LH) ve “Tirotrop Hormon” (TSH) salgılanır. Kromofob hücreler salgı hücrelerinin °/o 50′lik bölümünü oluştururlar. Bu hücrelerin salgı yapmadıkları ama gerek duyulduğunda asidofil ya da bazofil hücrelere dönüşüp onların salgılarını salgıladıkları düşünülmektedir. Başka bir anlatımla bu hücrelerin “yedek hücreler” oldukları kabul edilmektedir. Anımsanacağı gibi adenohipofiz “Hipofiz sapı” içinde yer alan “Hipotalamiko-Hipofizer Portal Sistem” aracılığıyla hipotalamusun denetimi altında bulunmaktadır.

Hipofizin arka bölümünü oluşturan “Nörohipofiz” “Pituisit” denilen hücrelerden ve hipotalamustan gelen sinir liflerinin burada sonjanan uçlarından ve zengin bir damar ağından kurulmuştur. Bilindiği gibi nörohipofizde salgılaüaû hormonlar aslında hipotalamustaki sinir hücrelerinde sentez edilir. Bu hormonlar daha sonra hipofiz sapından geçen sinir lifleri aracılığıyla nörohipofize taşınır ve burada salgılanır. Pituisitler bu salgıları toplayıp depolar ve gerektiğinde kan dolaşımına verirler. Nörohipofizde biriken ve gerektiğinde kan dolaşımına verilen hormonların sayısı ikidir: Bunlar “Antidiüretik Hormon” (ADH) ve *’Oksitosin”dir.

HİPOFİZ HORMONLARI

Hücrelerin yenilenmesi ve bölüne­rek çoğalabilmesi, başka bir deyişle, büyüme ve yaşamın sürekliliğinin sağ­lanabilmesi için gerekli birçok madde hipofızde bireşimlenir; bu maddeler metabolizma etkinliklerinin büyük bir bölümünü başlatır ve denetler. Bezin ağırlığı 0,5 gr’den biraz fazladır.

YERİ VE YAPISI

Hipofiz, kafatasının içinde, kafa tabanı­nı oluşturan kemiklerden kamamsı ke­miğin çukuru (Türk eyeri) üzerinde otu­rur. Beyni ve omuriliği çevreleyen zarlardan en dışta yer alan sertzar bu çuku­run içini tümüyle sararak üstü açık bir kesecik oluşturur. Bu kesecikte yer alan hipofiz, hipotalamusun dışındaki tüm komşu oluşumlardan ayrılmıştır. Beyni oluşturan yapılardan biri olan hipotala-mus, hipofizin üstünde yer ahi ve beze bir sapla bağlıdır.

Hipofiz 0,5 cm yüksekliğinde, ön­den arkaya 1 cm uzunluğunda ve 1-1,5 cm eninde küçük bir organdır; birbirin­den tümüyle ayrı iki bölümden, ön lob ve arka lobdan oluşur. İkisini birleşti­ren ara lob, insanda körelmiş, damarsız bir kalıntı haline dönüşmüştür. Sürün­genler ve kurbağalarda ara lobdan, deri renginin ayarlanmasını sağlayan pig­ment hücrelerini (melanosit) uyaran melanosit uyarıcı hormon (MSH) salgı­lanır. İnsanda, böbreküstü bezlerinden hormon salgılanmasını uyaran adreno-kortikotrop hormonun (ACTH) türevle­rinden biri MSH gibi görev yapar. Arka lob ön lobdan daha küçüktür; yukarıya doğru devam ederek sinirsel hücreler­den oluşan ve hipotalamusla doğrudan ilişki içinde olan sap bölümünü oluştu­rur. Arka lob sinir dokusundan oluştu­ğundan nörohipofiz adım alır. Öte yan­dan, ön lob tümüyle salgıbezi yapısında olduğundan adenohipofiz olarak adlan­dırılır.

Arka hipofiz sinir sisteminin bağdoku hücreleri olan nöroglialara benzer hücrelerden oluşur. Bunlar öteki iç sal­gıbezi hücreleri gibi hormon üretip salgılamaz, bu bölgeden salgılanan hor­monları depolar. Başka bir deyişle, bu lobdan kana salgılanan hormonlar hipotalamusta üretildikten sonra hipo­fiz sapı aracılığıyla arka lobdaki hüc­relere taşınıp depolanır ve gene hipota

lamustan gelen uyanlar doğrultusunda kana verilir.

Ön hipofiz, aralarında bağlantılar olan hücre kordonlarından oluşur; bun­ların salgıladığı hormonlar doğrudan bağlantılı oldukları kılcal damar göl­cüklerine boşalır. Önhipofîzden altı farklı hormon salgılanır. Bu hormonla­rın hangi hücreleden salgılandığını ayırt etmek için hücre boyama tekniği kulla­nılır. Bu teknik, hormonların salgılan­madan Önce hücrede granül halinde ol­duğu görüşüne ve belirli granüllerden belirli hormonların oluştuğu varsayımı­na dayanır. Hipofiz hücrelerinin yanya yakını sıradan boyalarla boyanmaz; bu hücreler kromofob (boya tutmaz), boya­nanlar ise kromofil (boya tutan) olarak adlandırılır. Kromofil hücrelerden bazıları (asidofil) asit boyalarla, bazıları (bazofil) ise baz boyalarla boyanır. Asİ-dofil hücreler a (atfa), bazofil olanlar ise {3 (beta) hücreler olarak bilinir. Gamma hücreleri ise boyanabilir az sa­yıda granül içerir. Günümüzde histo-kimyasal yöntemlerle her bir hormonun hangi hücreden salgılandığı belirlene-bilmekte ve bu hücreler salgıladıkları hormona göre adlandırılmaktadır.

Kromofob hücreler henüz hormon oluşturmaya başlamamış, olgun olma­yan hücrelerdir; gerektiğinde olgunlaşarak kromofil hücrelere dönüştüğünden boyanabilir granüller içermez. Kromo­fil hücrelerin salgı işlevi vardır; gamma hücreleri ise hormon üreten, salgılayan ve içinde çok az granül bulunan yaşlı hücrelerdir. însan patolojisi gözlemleri ve hayvan deneyleri sonucunda hangi hormonların hangi hücrelerde üretildiği saptanmıştır. Alfa ya da asidofil hücre­ler, vücut gelişimini sağlayan somatotrop hormon (STH) ve kadınlarda süt yapımını uyaran laktotrop ya da luteot-rop (lutein yapıcı) hormonu (LTH) üre­tip salgılar. Beta ya da bazofil hücreler ise böbreküstü bezinin işlevlerini uya­ran adrenokortikotrop hormonu (ACTH); tiroit işlevini düzenleyen tireotrop hormonu (TSH); kadında yumur­tanın geliştiği foliiküllerin olgunlaşma­sını, erkekte ise sperma hücrelerinin ya­pımım uyaran folikül uyarıcı hormonu (FSH); kadında san cismin (Corpus luteum) oluşumunu, erkekte İse testoste­ron yapımım uyaran lutein yapıcı hor­monu (LH) üretir ve salgılarlar.

Soru

Hipofîz tümörleri ne kadar büyüyebilir?

Cevap

Hipofiz tümörlerinin büyüklüğü birkaç milimetreden birkaç santimet­reye kadar değişir. Tümör kütlesi ani kan toplanmasına bağlı olarak genişleyebilir.