YUMURTALIK (OVARYUM): Yumurtalıklar, rahimin her iki yanında birer adet olmak üzere, karın boşluğunda yer alırlar. Fallop borularının altındadırlar. Yaklaşık olarak 3 cm uzunluğunda, 1.5 cm genişliğinde ve 1 cm kalınlığında badem biçiminde ve 4-8 gram ağırlığındadır. Erkeklerdeki testislerin karşılığıdır.
Yumurtlamanın başladığı erginlik dönemine kadar üzeri düzdür, bundan sonra, yani yumurtlama başladıktan sonra, üzerinde girinti ve çıkıntılar oluşur. Kadının adetten kesilmesinden sonra üzeri yine düzleşir.
Yumurtalığın dış bölümünde bağ dokusundan yapılmış bir kabuk (korteks) bulunur. Bu kabuk, yaş ilerledikçe kalınlaşır ve sertleşir. Bu kabuğun olgunluk döneminde normalden kaini ve sert oluşu, olgunlaşan yumurta hücresinin dışarı atılmasını, yani yumurtlamayı engeller.
Kız çocukları doğduklarında, her bir yumurtalığında 200 bin kadar olgunlaşmamış yumurta hücresi vardır. Olgunluk dönemine gelen bir kız çocuğunda her ay bu hücrelerinden birkaçı olgunlaşmaya başlar ve biri tam olgunluğa erişerek, karnı boşluğuna atılır. Bu olaya “ovülasyon” (yumurtlama} adı verilir. Kısırlık nedeniyle incelenen kadınların yaklaşık yüzde 2O’sinde kısırlığın nedeni yumurtlama olmamasıdır. Yumurta hücresinin olgunlaşması ve yumurtlama sırasıyla bir ay bir yumurtalıkta, diğer ay Öteki yumurtalıkta olabilirse de bu her zaman böyle sırasıyla olmayabilir. Yumurtalıklar, kadınlık öğelerini oluşturan, adet düzenini sağlayan hormonları da üretirler, yani yumurtalıklar bir iç salgı bezidir. Yumurtalıklarda başlıca iki horman yapılır; “östrojen” ve “pro-gesteron” hormonu. Bu ana iki hormondan başka, yumurtalıklarda bir erkeklik hormonu olan “arid-rojen” hormon da üretilmektedir. Bu hormonların yapım miktarı her zaman aynı düzeyde değildir, her ay periyodik değişimler göstermektedir. Bunların salgılanmasını ve aralarındaki dengeyi hipo-fiz bezi düzenler. Bir kadının sağlıklı tam bir kadın olması ve normal adet görerek gebe kalabilmesi, beyin, hipofiz bezi ve yumurtalık arasındaki ilişkinin düzenli olmasıyla gerçekleşir. Yumurtalıkların hormon salgılamaya başlaması, genellikle 10 yaş dolayında başlar. Salgılanan hormon miktarı olgunluk dönemine kadar giderek artar. Bu hormonların etkisiyle kız çocukları, yavaş yavaş erkek çocuklardan farklılaşmaya, genç kız olmaya başlar. Memeleri gelişmeye, koltukaltı ve pubis kılları belirmeye ve de adet görmeye başlar. Doğuştan bir gelişim bozukluğu sonucu yumurtalıkları olmayan kız çocuklarmdaysa, bu gelişmeler görülmez.
Bir kadının adet görmesinde rol alan en önemli organ yumurtalıklardır. Yumurtalığı olmayan ya da ameliyatla alınmış kadınlar adet göremezler.