HEMOGLOBİN;
Hemoglobin, omurgalıların solunum pigmentlerinden, demir içeren kırmızı renkli proteinlerdir. Alyuvarlara niteleyici renklerini veren ve oksijen taşıma yeteneği çok yüksek olan hemoglobin, bir litre kanın -200 ml oksijen yüklenmesini sağlayabilir. Hemoglobin molekül oksijenin yanı sıra, karbondioksit de Sağlayabildiğinden, karbandioksit yoğunluğunun yüksek olduğu dokulardan, geçerken, oksijeni bırakarak karbondioksiti yüklenir. Kan akciğerden geçerken, hemoglobin, solunan havadaki oksijeni alıp, dokulardan taşıdığı karbondioksiti bırakır. Karbonmonoksit solunması durumunda, karbonmonoksit akciğerlerde hemoglobinle bir daha ayrılmayacak biçimde birleşerek karboksihemoglobin adı verilen bileşiği oluşturur ve kan dokulara yeterli.oksijen iletemediğinden, karbonmonoksit soluyan kişi çok geçmeden ölür.
DAHA GENİŞ BİLGİ
Alyuvarlara karbondioksit ve oksijen taşıyabilme yeteneği kazandıran hemoglobin molekülleri, genç alyuvarlar tarafından yapılırlar. Hemoglobin kimyasal olarak, “hem” ve “globin” moleküllerinden kurulmuştur. Dört polipeptit zincirinden (protein zinciri] kurulmuş olan ‘globin’ genç alyuvarların ribozomlarında aminoasitlerden yapılır. Globin yapısını kuran beş ayrı çeşit polipeptit zinciri vardır. Bu zincirlerin sentezi, ayrı ayrı genler tarafından denetlenir. Sözünü ettiğimiz beş değişik polipeptit zinciri sırasıyla alfa, beta, gama, delta ve epsilon adlarını alırlar. Ana rahminde henüz embriyon döneminde olan çocuklarda, “Gower I” ve “Gower II” olmak üzere iki çeşit embriyonal hemoglobin sentez edilir. Embriyonal hemoglobinin Gower I tipinde globin, dört adet epsilon polipeptit zincirinden kurulmuştur. Gower II tipi, iki alfa ve iki epsilon polipeptit zinciri taşır. Ana rahminde “fetus” (dölüt) döneminde bulunan çocuklarda sentez edilen hemoglobine “fetal hemoglobin” denir. Fetal hemoglobinin globin bölümü, iki alfa ve iki gama polipeptit zinciri taşır. Erişkin bir insanda “Hemoglobin A” ve “Hemoglobin A2″ olmak üzere ilci çeşit hemoglobin sentez edilir. Globin bunların birincisinde iki alfa ve iki beta polipeptiti, ikincisindeyse iki alfa ve iki delta polip eptitinden kurulmuştur. Hemoglobinin “Hem” bölümü, genç alyuvarların mitokondrilerinde sentez edilir. ‘Hem’in yapısında iki değerli demir iyonu bulunur (Fe 4- +} Alyuvarların kırmızı rengini veren, hemoglobinin “hem’” bölümüdür. Anımsanacağı gibi hemoglobin molekülü, dört “hem” molekülü içerir. Hemoglobin sentezi aşağıdaki tabloda kısaca özetlenmiştir.
“Hemoliz” denir. Çeşitli toksit maddeler, hipotonik eriyikler ve saf su hemoliz yapar. Damar içinde hemoliz olmuş ise açığa çıkan hemoglobin böbreklerden süzülür, atılır. (Bkz. Hemolitik)
HEMOGLOBİN TİPLERİ
Dölütün alyuvarlanndaki fetal hemoglobin (Hb F) denen hemoglobin iki alfa ve iki gamma zincirinin birleşmesinden oluşmuştur. Doğum yaklaştıkça gamma zinciri üretimi yerini beta zinciri üretimine bırakır ve dölüt kanındaki Hb F miktarı azalırken erişkin hemoglobini (Hb A) artmaya başlar. Erişkin hemoglobinin yapısında iki alfa zincirinin yanında iki beta zinciri vardır. Yaşamın ilk yıllarında Hb F miktarı hızla azalıp Hb A miktarı hızla artar ve zamanla Hb F kanda neredeyse hiç saptanamaz olur. Bunun yarımda dölütsel yaşamın sonuna doğru az miktarda delta zinciri yapımı başlar ve böylece kanda iki alfa iki delta zincirinden oluşan Hb A, görülmeye başlar. Bunun sonucunda erişkin kanında ortaya çıkan tablo şöyledir: yüzde 97 Hb A (iki alfa, iki beta), yüzde 2-3 Hb Aj (iki alfa, iki delta) ve çok az miktarda Hb F (iki alfa, iki gamma).
HEMOGLOBİN YAPI BOZUKLUKLARI
Hemoglobin yapısmda bulunan zincirlerden yalnızca birinin bile aminoasit yapısında ortaya çıkan bir değişiktik, anormal hemoglobin üretimine neden olur. Bu yapısal değişiklik çoğunlukla belirti vermezken, bazı durumlarda hemoglobinin oksijen taşımasını önemli ölçüde etkileyerek hastanın yaşamını tehdit edebilir. Bunun tipik örneği orak hücreli kansızlıktır. Bu hastalıkta anormal hemoglobin üretimi sonucu alyuvarlar orak biçimini alarak oksijen taşıyamaz bir duruma gelirler. Anormal yapılı polipeptit zincirlerinin üretilmesine bağlı olmayan hemoglobin yapı bozuklukları da (hemoglobinopati) vardır. Bu durumda zincirlerin yapısı normal olmasına karşın alfa ve beta zincirlerinin yetersiz üretimi ve böylece yetersiz Hb A üretimi-söz konusudur. Tipik örneğini Akdeniz kansızlığının oluşturduğu bu durumda yetersiz Hb A üretimi sonucunda vücudun oksijen gereksinimi karşılanamaz ve ağır hasar ortaya çıkar.
Hemoglobinopatilerde belirtiler alyuvar yıkımının ağırlığına bağlıdır. He-moliz adı verilen alyuvar yıkımı dalağın anormal yapılı alyuvarları vücuttan uzaklaştırmaya çalışması sonucu oluşur. Alyuvar yıkımı sonucu ortaya çıkan kansızlığa hemolitik (alyuvar yıkımına bağlı) kansızlık denir.
Hemoglobinopatilerin tanısı spek-trofotometre ile hemoglobin molekülünün kırılabiljrliğinin, yani ışını yansıtma özelliğinin saptanması ya da hemoglobin elektroforezi gibi karmaşık bazı laboratuvar incelemeleri sonucunda gerçekleştirilmektir.