ROMATİZMAL ATEŞİN VE ROMATİZMAL KALP HASTALIĞININ BELİRTİLERİ: Romatizmal ateşin özellikle kalp eklemler, merkezi sinir sistemi, deri ve derialtı dokusunu tuttuğunu anımsayalım. Romatizmal ateşin en önemli belirtileri (bunlara “Majör kriterler” de delinmektedir) bu beş yapıdan kaynaklanmaktadır. Majör kriterlerin yanında diğer bazı belirtüer de vardır. Bu belirtilere ise “Minör kriterler” denilmektedir.. Majör ve minör kriterleri aşağıda özet olarak vermekteyiz. Daha sonra her birinin ayrıntılarına geçeceğiz. Majör kriterler:
1) Kalp ütihabı
2) Eklem iltihabı
3) Sydenham koresi
4) Eritema marginatum
5) Derialtı nodülleri
Minör kriterler:
1) Ateş yükselmesi
2) Eklem ağrısı
3) P-R uzaması (elektrokardiogramda)
4) Geçirilmiş bir romatizmal ateş ya da romatizmal kalp hastalığı
5) Kan sendimantasyonumın yükselmesi ya da C-Reaktif Protein (CRP) testinin olumlu çıkması. Romatizmal ateş teşhisinin konulabilmesi için, en az iki majör kriterin ya da bir majör ve iki minör kriterin bulunması gerekmektedir.
Kalp iltihabı (kardit): Romatizmal ateşin en korkulan yanı kalbe vereceği zararlardır. Kalbin her üç katında, yani perikard, kalp kası (miyo-kard) ve endokardda ütihabi bir süreç gelişir. Ancak gerek kalpte gerekse diğer dört yapıda gelişen iltihabın gerçek etkeni, henüz kesin olarak bilinmiyor. Fakat iltihap olayının bir “Otoimmün” bozukluktan kaynaklandığı üzerine değerli bulgular var (Otoimmünite konusu ansiklopedinin “Bağışıklık bilimi” bölümünde incelenmiştir). A grubu beta hemolitik streptokok mikrobunun hücre zarı, antijen (yabancı – düşman) Özelliğin-dedir. Bu mikropla karşılaşmış olan insanın bağışıklık sistemi, antijene karşı antikorlar oluşturmaktadır. Bu antikorlar antijenlerle savaşmaktadır. Ne var ki streptokokların hücre yüzeylerindeki antijenler (bunlar protein yapısındadır] , kalp kasındaki proteinlere benzemektedir. Streptokok antijenlerine karşı geliştirilmiş olan antikorlar, bu benzerlik nedeniyle kalp kası hücrelerine de saldırmaktadırlar.- Yani vücudun bağışıklık sistemi dostu düşmandan ayırmamakta ve böylece adeta bir iç savaş çıkmaktadır. Bu iç savaş özellikle kalbi, eklemleri, merkezi sinir sistemini, deriyi ve derialtnı etkilemekte ve romatizmal ateşin yarattığı belirti ve bozukluklara neden olmaktadır.
Kalp iltihabının en tehlikeli yanı endokardı etkilemesidir. Endokardda ve özellikle kalp kapakçıklarının yüzeyini örten endokardda bir iltihap olayı gelişir. Bu iltihap, daha sonra nedbe dokusu bırakarak iyileşir. Ancak iltihap ve bunu izleyen nedbe dokusu gelişmesi, kalp kapakçıklarının sertleşmesine, kalınlaşmasına, birbirine yapışmasına ve daralmasına neden olur. Bu değişmeler sonucu kalp kapakçıkları normal hareketliliklerini kaybederler. Bu kapakçıkların bulunduğu kalp delikleri, bozulan kapaklar nedeniyle ya daralırlar [buna “Stenoz” denir) ya gerektiği gibi kalp kapakları tarafından kapatılmazlar (buna “Yetmezlik” denir) ya da hem “Darlık” hem de “Yetmezlik” bir arada gelişir. Genellikle de “Darlık ve yetmezlik” birarada bulunur. Kalp kapaklarındaki bu değişiklikler kalp seslerinde Özel bozukluklara yol açarlar. Bu seslerin tanınması ile de hastalığın etkilemiş olduğu kalp kapaklarının hangileri olduğu teşhis edilebilir. Kalp kapaklarındaki bu bozukluklar, kalbin iş yükünü çoğaltırlar. Kalp bunu karşılamak amacıyla büyür (hipertrofi). Bu büyüme , gerek röntgen gerekse de elektrokar-diogram incelemeleriyle teşhis edilebilir.Kalbin çalışma yükünün artması, ilerlemiş ve ağır vakalarda değişik derecelerde kalp yetmezliğine de neden olabilir. Kalp yetmezliği belirtilerinin ortaya çıkması, kalpteki bozukluğun ciddiyetini yansıtır. Kalp yetmezliği durumunda, hastaya kalp yetmezliği tedavi yöntemleriyle de yardım edilmelidir. Romatizmal kalp hastalığında kalbin çalışma ritminde de bozukluklar gelişebilir. Romatizmal ateşin neden olduğu romatizmal kalp hastalığında, perikardın da etkilenmiş olmasıyla kalp bölgesinde perikarddankaynaklanan ağrılar gelişebilir. Romatizmal kalp hastalığının bir diğer
elektrokardiogramda “P” dalgası ile “R” dalgası arasındaki uzaklığın fazlalaşmış olmasıdır. Buna “P-R” uzaması denilmektedir. P-R uzamasını ise basitçe şöyle anlatabiliriz: Bilindiği gibi elektrokardiogramda “P” dalgası, atriumların, “QRS” dalga kompleksi ise ventriküîlerin kasılması olayını yansıtmaktadır. Önce atriumlar kasılır, yani önce “P” dalgası ortaya çıkar, bir süre sonra ise ventriküller kasılır, yani “QRS” ortaya çıkar. “P” ile “R” arasındaki uzamaventriküllerin normalden daha geç kasıldıkları anlamına gelir. Romatizmal kalp hastalığında mitral kapaklar % 50-60 sıklıkta tutulur. % 10 vakada, yalnız aorta kapakları etkilenir. °/o 20 vakada ise hem mitral hem de aorta kapakları tutulur. Sağ atrioventri-küler kapaklar, yani triküspid kapaklar ise % 10
oranında tutulurlar. Ancak triküspidler, sıklıkla ya mitral ya da aorta kapakları bozukluklarıyla birliktedir. Pulmoner kapaklar hemen hemen hiç etkilenmezler. °/o 75 vakada romatizmal ateş 8 haftada, % 90 vaka ise 12 haftada geçer. % 5 vaka ise 24 ay sürebilir. Romatizmal ateş iyileştikten sonra eğer iki ay içinde yinelenmezse ve de yeni bir streptokok infeksiyonu gelişmeyecek olursa, hastahk bir daha tekrar etmez. Tekrarlar genellikle hastalığı izleyen ilk 5 yıl içinde ortaya çıkar.
Eklem ütihabı (artrit): Romatizmal ateşin bir diğer bulgusu da eklemlerin iltihaplanmasıdır. Eklemler şişmiş, ağrılı, kızarık ve sıcaktır. Daha çok büyük eklemler tutulursa da, bu kurai değildir. Küçük büyük bütün eklemler hastalanabilir. Eklemlerde gelişen bu bozukluk ve yakınmalar kalıcı nitelikte değillerdir. Herhangi bir eklemdeki iltihabi süreç 1-5 haftada iyileşir. Bir ya da birkaç eklem aynı anda iltihaplanmış olabilir ve genellikle de bazıları iyileşirken yenileri hastalanır. Bu Özelliği nedeniyle eklemdeki iltihaba “Göç edici eklem iltihabı” denir. Aspirin, eklemlerdeki yakınmaların ve iltihabın gerilemesine yardımcı olur.
Sydenham koresi: Kore, kol ve bacakların, gövdenin ve yüz kaslarının anlamsız, amaçsız, ani sıçratıcı kramp biçiminde ve önlenemeyen birtakım hareketler yapmalarına verilen addır. Kore hareketlerinin romatizmal ateşte görülmesine “Sydenham kore”si denilmektedir. Kore hareketleri, merkezi sinir sisteminin romatîzmal ateşten etkilenmesi sonucu gelişirler. Kızlarda daha çok görülür. Uykuda kaybolurlar, Kore hareketleri bazen o kadar şiddetli olur ki, hasta yatağından düşebilir ya da yatağının kenarındaki demirlere çarpabilir. Bu tür kazaların önlenmesi için yatak demirlerinin kumaşla sarılması ya da hastanın yatağa bağlanması gerekebilir. K;:r—hareketleri bu şekilde, en şiddetli biçimleri* v-: değil daha hafif biçimleriyle başlar. Hasta köre kasılmasına yakalandığında elindekini düşür-afai-lir, yazma ve konuşma güçlükleri çekebilir. Bn hafif belirtiler bir süre sonra köre kasılmalarının daha ağır biçimlerine dönüşebilirler. Hastalarda sinirlilik de gelişir.
Sydenham koresi birkaç haftada hiçbir iz bırakmaksızın kendiliğinden kaybolur. Hastan-•-zihin yeteneğinde herhangi bir t Korenin özel bir tedavisi yoktur, uyku ilaçları, atakları seyrekleşürebiür ya da hafifletebilir. Fakat bu kural değildir. Eritema marginatum ve derialtı nödiilleri: Erita-ma marginatum, ortası soluk yuvarlak der; kızarıklıklarıdır; yüzün dışında, her yercL-çıkabilir. Derialtı nodülleri ise genellikle deri r . kemik arasında en fazla 2 cm. çapında g-kitleciklerdir. Her iki bulgu kısa sürede kenCr*;-ğnıden kaybolur.