PARANOYA:
Paranoya, hezeyanlarla özellenen bir hastalıktır. Paranoya konusunu incelemeden önce “Hezeyan” terimini gözden geçirmeyi uygun buluyoruz. Bilindiği gibi kişi, kendisinde ve çevresindeki olayları mantık süzgecinden geçirerek onlardan doğru sonuçlar çıkarır. Kişinin bu yeteneği bozulduğunda, ortaya çıkan durumlara hezeyan (delusion) denir. Hezeyanlar değişik açılardan sınıflanabilir. Örneğin bazı hezeyanlar “olası, fakat gerçek olmayan” özelliktedir. Örneğin hasta kendisinin petrol kuyularına sahip olduğunu, ama rakip firmaların her zaman kendisini baltaladıklarını öne sürebilir. Burada petrol kuyularına sahip olma durumu olasıdır, ama doğru değildir. Bir başka hezeyan da “olanaksız ve doğru olmayan” özelliktedir. Örneğin bir hasta kendisinin “Süpermen” olduğunu, istediği zaman uçabileceğini ve dünyayı tüm kötülüklerden kurtarmaya geldiğini söyleyebilir. Burada süpermenlik olanaksızdır, kurtarıcılık da doğru değildir. Asalet, kıskançlık, megalomanik, suçluluk ve şehvet hezeyanları ve daha pek çok hezeyan çeşitlerine rastlanabilir. Hezeyanları “Sistematik” ve “Sistematik olmayan” biçimde ikiye ayırabiliriz. Sistematik hezeyanlarda hasta göstermiş olduğu hezeyanlar üzerine ısrar eder, her zaman aynı hezeyanı savunur. Sistematik hezeyanlara paranoyada rastlarız. Sistematik olmayan hezeyanlarda, hasta değişik hezeyanlar gösterir. Bu duruma paranoid şizofrenide, alkol paranoyasında, bunaklarda rastlanır.
Yukarıda da değindiğimiz gibi paranoya değişmeyen, yani sistematik ve kronik (müzmin) hezeyanlarla özelleşir. Hasta hezeyanlarını kanıtlamak için çeşitli deliller ileri sürer. Paranoyaklar genellikle zeki kişilerdir ve hayatta zekalarına uygun düşecek ölçüde başarı elde edememişlerdir. Paranoyaklar daha çocukluk dönemlerinden bu hastalığa adaydırlar, Bu hastaların çocukluk dönemlerinde hırçın, geçimsiz, inatçı, kinci, arkadaşlarıyla geçinemeyen, okulda sık sık disiplin sorunları yaratmış oldukları görülür. Paranoya vakaları ilaç ve telkin tedavisiyle belli ölçülerde düzeltilebilmektedir.